De Nederlandse online industrie heeft zich in de afgelopen decennia ontwikkeld van pionierswerk tot een professionele sector met grote impact op het dagelijks leven. En lijkt andermaal aan de vooravond van grote veranderingen te staan. Met verschillende prominente online ondernemers blikken we terug op ‘defining moments’ en werpen we vooral een blik vooruit. Welke veranderingen gaan er komen? Welke lessen nemen we mee? En welke aannames moeten we juist loslaten?
Het is misschien wat onverwacht, zegt hij, maar de aanslag op het World Trade Center in 2001, was voor Oscar Kneppers, oprichter van House of Origin (o.a.) en founding editor van Emerce Magazine, het ‘defining moment’ voor de online industrie. “Toen viel de bodem onder alles uit. Eind jaren negentig was al wel duidelijk dat de bubbel zou barsten, maar door de aanslagen was ineens het algehele vertrouwen in alles weg. Het besef van wat belangrijk was veranderde, er was onveiligheid voelbaar.” De internetindustrie moest volgens Kneppers helemaal terugvallen op zichzelf en weer from scratch beginnen. Wat de reden is dat de sector zich op eigen kracht heeft weten te ontwikkelen en zich door alle bestaande industrieën heeft verspreid. In een enorm tempo. “Tijdens de crisis van 2000/2001 hoorden we vaak dat we het niet te rooskleurig moesten voorstellen, maar alle inschattingen bleken veel te voorzichtig.”
Rutger van Zuidam, oprichter van Odyssey, moet terugdenken aan De Digitale Stad en XS4ALL. “Het moment waarop we online gingen en je je echt verbonden voelde met je website, gastenboek en counter van Nedstat. Het idee dat je met iedereen in de wereld in contact kon zijn. Nog steeds is internet een fantastisch medium om te leren begrijpen wat we allemaal kunnen. Dat gaat veel verder dan een industrie. Het is een symbiose aangegaan met de mens en stelt ons in staat om te communiceren over allerlei typen grenzen heen. Met nieuwe vormen van uiten, verbinden en correleren.”
Impact onderschat
Nadat de dotcombubbel barstte in 2000 hebben uiteindelijk de echte online entrepreneurs doorgepakt, stelt Hubert Deitmers, oprichter van Eindeit Capital. Zoals de oprichters van Coolblue, Booking.com, Metrixlab, NU.nl, bol.com en Thuisbezorgd. “Je zou kunnen zeggen dat in Nederland het barsten van de bubbel een eerste defining moment was. Daarna volgden er nog meer, zoals de ‘boom’ tussen 2003-2008 met Hyves, Albumprinter en Adyen, de opkomst van de iPhone en mobiel internet en data als nieuwe olie sinds 2014.”
Marijn Pijnenborg, die aan de wieg stond van funda en recent WINC Academy oprichtte, grijpt terug naar de tijd waarin alle toepassingen die goed werkten lelijk waren. En de mooie niet werkten. Begin 2000 kwam er volgens haar een omslag met het moment waarop digitale tools werkten én mooi werden. “Dat ze prettig waren om mee te werken, maakte digitale mogelijkheden laagdrempeliger en heeft voor een doorbraak naar een groter publiek gezorgd. Tools werden sneller en intuïtiever, waardoor mensen ze vaker gingen gebruiken. Bij funda zagen we het aantal bezoekers sterk groeien door een focus op de blik vanuit gebruiker en niet de zender. Daarna is pas het vakgebied UX ontstaan.”
Eva de Mol, medeoprichter van CapitalT, blikt op haar beurt meer terug op een wereldwijde defining technologie: Googles zoekmachine. “Toen die beschikbaar kwam, werd informatie toegankelijk voor iedereen. Persoonlijk ben ik altijd bezig geweest met research en informatie. En hoe meer informatie, hoe meer macht je hebt. Dat heeft voor mij meer impact dan bijvoorbeeld dat je online spullen kunt kopen. De mogelijkheden die dat heeft gecreëerd, was mijn ingang naar de techwereld en heeft ervoor gezorgd dat ik als VC wilde gaan werken. Omdat je een rol wilt spelen in het ecosysteem en mede wilt bepalen hoe de toekomst eruit kan zien. Kijkend naar Nederland was het wel een defining moment toen bedrijven als Adyen, Mollie en TomTom zich internationaal op de kaart zetten. Toen ik een jaar of zeven geleden promoveerde aan Berkeley (in San Francisco, red.) dachten ze dat Nederland een stad in Denemarken was, nu weten ze wel beter.”
Dat de grote socialmediaplatformen voet aan de grond kregen in ons land, heeft de industrie het meest veranderd voor Tim van der Wiel, vertelt de CEO en medeoprichter van GoSpooky. “Hyves was in Nederland de eerste, maar het veranderde pas echt toen Facebook zijn intrede deed, met daarna Instagram, Snapchat en TikTok. Vanaf het moment dat die internationale platformen er waren, ging het namelijk niet meer om concurreren in eigen land, maar concurreren met merken over de hele wereld. Destijds werd onderschat hoeveel impact dat zou gaan hebben.”
—
Hubert Deitmers, oprichter Eindeit Capital
De komende jaren
“De belangrijkste driver voor investeringen in de techwereld afgelopen decennium was de start van Big Data, in combinatie met software/SaaS-businessmodellen. In het afgelopen decennium werd de wereld omgeven door de nieuwe economische olie: data. Het komend decennium gaat dit de maatschappelijke doorbraak vormen voor commerciële exploitatie van machine learning (ML) en AI. Deze twee helpen om de tsunami aan data door machines te laten clusteren en trainen om weer nieuwe toepassingen te ontwikkelen.”
“De grootste veranderingen zullen gaan plaatsvinden in de automatisering van bedrijfsprocessen, op alle niveaus: simpele, repetitieve handelingen, maar juist en vooral ook op hoogwaardige en creatieve processen. Dit schrikt velen af, maar is juist een kans voor versnelling en verspreiding van kennis, waarbij weer nieuwe ondernemingen ontstaan die zich onderscheiden in het vinden van nieuwe markten of diensten. Denk aan op natural language processing (NLP) en sentiment-analyse-gebaseerde toepassingen in de in-split-secondanalyse van documenten en invoices (finance, legal). Denk aan contentontwikkeling (generative AI).”
Leergeld
“Kunstmatige intelligentie kent allerlei vormen en toepassingen: van gezichtsherkenning tot vertaalapps, van medische diagnoses tot anticiperen op criminaliteit, en van fraudebestrijding tot het beïnvloeden van wat we kopen, lezen en stemmen. En dat is nog maar het begin. Als Nederland zich op deze fundamentele verandering niet goed voorbereidt, is er het risico dat kansen worden gemist.”
Knelpunten
“Het gebrek aan gevoel van urgentie zit Nederland echt in de weg. Ik hoor vaak dat we genoeg start-ups hebben, maar er is een gebrek aan scale-ups. Als Europeanen moeten we onze bedrijven bij voorkeur zelf groot maken en daar niet te snel de Amerikanen of Aziaten bij halen.”
Kansrijke bedrijven
“Die zitten in sectoren die bovenmatig groeien en AI-gedreven (moeten) zijn, zoals agri/food tech, climate tech, cybersecurity, healthcare. Typische b2b-sectoren dus.”
Eva de Mol, medeoprichter CapitalT
De komende jaren
“We bevinden ons momenteel op een heel interessant moment qua techwereld, want er zal een shake-out plaatsvinden. De fast-deliverybedrijven, de vele micromobiliteitsstepjes… Ik hoop dat het een fase was. Er is veel geïnvesteerd in nice to have en nu moeten we naar must-haves. Denk aan data-infrastructuur, energie en klimaattechnologie. En alles omtrent makkelijker en sneller samenwerken. Maar dan geen appjes meer, maar grote aanpassingen aan infrastructuur en systemen.”
Knelpunten
“We moeten kritischer kijken naar wat bedrijven echt toevoegen: voeg je waarde toe door daadwerkelijk een probleem op te lossen? Of is het een leuk groepje mannen met een app? Daar is immers het meeste geld naartoe gegaan de afgelopen tijd. En nu vallen er veel om, omdat ze geen gezond businessmodel hebben. Want wat is je businessmodel als je je niet richt op monetization? Het zou goed zijn als sentiment een minder grote rol gaat spelen.”
Kansrijke bedrijven
“Organisaties die zich richten op klimaattechnologie zijn belangrijk. Er starten momenteel hele goede founders in dat domein. Europa loopt hier echt in voorop, dus het is bij uitstek een vertical waar wij als continent de eerste grote successen neer kunnen zetten. Je ziet ook dat deze bedrijven veel sneller personeel weten aan te trekken door hun combinatie van technologie, missie en rendement. De energietransitie is daarbinnen bijzonder interessant en relevant. Verder is het toekomstige werken superinteressant. Niet alleen remote en hybride, maar ook hoe je mensen aanneemt. En ik verwacht veel van data-infrastructuur, -verzameling en -analyse. Waarbij we als Europeanen extra kansen hebben omtrent privacy-oplossingen, want die gaan niet uit de Verenigde Staten komen.”
Rutger van Zuidam, oprichter Odyssey
De komende jaren
“Ik snap dat advertenties onderdeel zijn van het businessmodel tot nu toe, maar de toekomst van het web zal meer in lijn met het belang van de gebruiker liggen. Met andere verdienmodellen en ander eigenaarschap. NFT’s zijn daarvan een goed voorbeeld. Het idee leeft dat dat om leuke plaatjes gaat, maar het draait om het eigenaarschap en rechtenverdeling. Door token economics kun je nieuwe vormen van kapitaal creëren. Bijvoorbeeld ook sociaal of ecologisch kapitaal op je balans zetten. Het is maar net wat je wilt laten groeien.”
Leergeld
“Opkomende industrieën gaan gepaard met een hoop vallen en opstaan. Aanvankelijk is het vaak een wildwestsituatie, maar als je je daardoor niet laat afschrikken, door de ruis heen kijkt en initiatieven zoekt die bij je eigen waarden aansluiten, dan zie je dat er onwijs gave dingen ontwikkeld (kunnen) worden. Ondanks de hobbels wordt er gewoon doorgebouwd.”
Knelpunten
“We moeten uit het Web2- denken komen dat een bedrijf een select aantal aandelen uitgeeft die waarde moeten opleveren. Want die waarde haal je dan uit de markt. Bij Web3 wil je juist zoveel mogelijk tokens in de markt hebben, zodat de waarde breed gedragen is door de gebruikers. Daar wil je als initiator niet tussen zitten, je wil er juist voor zorgen dat netwerken van mensen over de hele wereld met elkaar samenwerken. Dat is wat DAO’s (decentrale autonome organisaties, red.) doen. Stel je voor hoe de Belastingdienst zich zou gedragen als deze van de mensen zelf zou zijn en niet van de Staat. Dat is eigenlijk waar je je bij een DAO over buigt. Een soort gemeenschappelijke pot geld van de gebruikers zelf, waar zij zelf over beslissen. Gekoppeld hieraan moeten we ook af van de aanname dat de consument vooral dingen moet kopen. Als je hem een co-creator maakt, zal de waarde exponentieel stijgen.”
Kansrijke bedrijven
“Bedrijven die niet langer iets voor anderen bouwen, maar iets bouwen om met hun eigen club zo groot mogelijk te worden. Eat your own dog food!”
Oscar Kneppers, oprichter House of Origin (o.a.) en founding editor Emerce Magazine
De komende jaren
“We gaan nog meer micro-organismen krijgen die klein zijn en niet zo’n lange levensduur hebben. Het was namelijk nog nooit zo goedkoop, laagdrempelig en makkelijk om een bedrijf te starten. Ook als tiener kun je al een niche gaan vullen en je verder ontwikkelen. Bedrijven zullen minder bezig zijn met een eindeloze levensduur. Daarnaast verwacht ik dat het belang van betrouwbare merken weer toeneemt. Een Tesla is bijvoorbeeld een disruptor die een hele industrie versneld heeft. Maar tegenwoordig val je bij de keuze voor een elektrische auto weer terug op het ‘oude’ merkdenken. De hele industrie is opgeschoven. Minder tech. Maar ook interessant is dat grote merken in toenemende mate investeren in kleinere, ambachtelijke maakbedrijven. Zij hebben behoefte om terug te kunnen vallen op iets wat minder vluchtig is dan een online brand.”
Leergeld
“Heel algemeen wellicht, maar zeker van toepassing op de techsector: hoogmoed komt voor de val. Too good to be true gaat vaak op. FTX, Theranos, WeWork… de sector is wel gevoelig voor dat soort hypes. Wat rondom blockchain en crypto helemaal is losgekomen van het aardse en waar mensen behoefte aan hebben, zoals bescherming en vastigheid. De principes om online businesses te laten groeien worden steeds vaker geprojecteerd op andere typen bedrijven. Veel funding erin, hard groeien om de grootste te worden en dan pas kijken naar winstgevendheid. Dat blijft gevaarlijk.”
Knelpunten
Welke aannames in het verleden kunnen daarbij in de weg zitten? “Dat disruptie altijd leidt tot verbetering. Een internetaanname die al vroeg zijn intrede deed en schrijnende gevolgen kan hebben. Zoals bij Theranos, waar medische aspecten een rol spelen. Mensen rekenen op zo’n technologie voor hun gezondheid en leven.”
Kansrijke bedrijven
“Bedrijven die fundamentele problemen oplossen. Voorheen was het vaak ‘alles mag, kan en niets is te gek’. Maar als je je tijd toch ergens aan besteedt, probeer dan iets fundamenteels te verbeteren. De relatie tussen mensen, gezondheid, stabiliteit, energie, de aarde… Relevantie en urgentie zijn essentieel.”
Tim van der Wiel, CEO en medeoprichter GoSpooky
De komende jaren
“De allergrootste verandering sinds de like-button vindt momenteel plaats. Tot op heden zoeken we online namelijk uit eigen overweging naar dingen, maar dat verandert naar de situatie dat platformen weten wat wij interessant vinden en ons dat voorschotelen zonder dat we daar iets voor hoeven doen. Een internet op basis van aanbevelingen. Van search naar recommendation. Waarbij algoritmes bepalen wat we zien en wat we kopen. Algoritmes die betere suggesties kunnen doen dan jijzelf. TikTok is daarmee gestart en laat anderen alle hoeken van de kamer zien. Maar het gaat niet alleen om content. A-commerce – algorithmic commerce – daar gaan we ook veel van zien. Vooral Chinese bedrijven pakken dat goed op. Bijvoorbeeld een modespeler als Shein, dat ons duizenden nieuwe producten per dag voorschotelt. Het model van fashion op zijn kop, zonder bergen onverkochte waar, want de sell through rate ligt rond de 98 procent.”
Knelpunten
“De aanname dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen. Er komt geen moment in de tijd meer dat het langzamer gaat dan op dit moment. Het gaat almaar sneller. Je merkt dat niet iedereen dat prettig vindt en dat iedereen zijn mening gauw klaar heeft over nieuwe technologie. Tien jaar geleden was dat zo bij Facebook, nu bij bijvoorbeeld de Metaverse. Maar hebben mensen zich niet echt erin verdiept. Put in the work. Er is nog nooit een beter moment geweest om een goed idee te hebben. Alle info is gratis beschikbaar en alles om er wat mee te doen zit in je achterzak.”
Kansrijke bedrijven
“Bedrijven die bezig zijn met generatieve AI en machine learning. Die ontwikkelen zich enorm snel. En het is al meer dan duidelijk dat zij ontwrichtend worden voor de maak- en online industrie. Alle frictie van idee naar uitvoer gaat naar nul. Het belangrijkste daarbij is dat het geen lineaire lijn is, maar een exponentiële. Van nul naar honderd op een andere manier. Daarnaast zijn augmented reality en computer vision belangrijk. Het internet dat we kennen is 2D, dus plat. Binnen vijf jaar zullen we ons afvragen waarom we alles zo lang op een klein schermpje hebben gedaan.”
Marijn Pijnenborg, oprichter WINC Academy
De komende jaren
“Het gaat naar impact first. Dat we ons niet meer alleen richten op de financiële groeicijfers, maar ook op de impact die gemaakt wordt. Je ziet nu al dat de vraag daarnaar toeneemt, en de waardering van dergelijke bedrijven zal verder stijgen. De techwereld heeft zich enorm kunnen ontwikkelen, hard kunnen groeien en veel geld ter beschikking gekregen. Dat moeten we nu gebruiken om systemen beter te maken in plaats van simpelweg groei in te kopen. Niet meer sectoren achteloos ontwrichten, maar echte waarde toevoegen. Groeigeld zal daarom veel meer in product en proces geïnvesteerd worden.”
Leergeld
“Dat investeren in dingen die eigenlijk geen waarde toevoegen een soort piramidespel is. Als je zaken heel snel hoog waardeert, dan blijft het spel maar doorgaan en zal iemand ooit de rekening moeten gaan betalen. Zoals mensen die laat instappen of de klant.”
Kansrijke bedrijven
“Er zijn veel bedrijven opgestaan die een digitale schil leggen over de bestaande wereld en niet de dienst zelf leveren. Dat was cruciaal in de digitale omwenteling, maar de komende jaren moeten impactbedrijven de ruimte krijgen. Uit eigen ervaring weet ik dat impactfondsen enorm pushen op wat nu je impact is en niet gelijk beginnen over de LTV/CAC-ratio. Maar: waarom doe je het? Hoe ga je het doet? Dat is bijzonder belangrijk, want als je andere vragen krijgt, heeft dat invloed op je denken en je richting.”
Dit artikel verscheen eerder in het decembernummer van Emerce Magazine #193.